Aνθρωπος και Εγκέλαδος

                                από τον πολιτικό μηχανικό 
                                Θεόδωρο Κ   Παπαϊωάννου* 

  Με άρθρο μου υπό τον τίτλο:  

«Το χρονικό της κατεδάφισης του  δημοτικού σχολείου στο σεισμό του 1981 » που βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://kadmos35.blogspot.gr/2017/10/1981.html?spref=fb, αναφέρθηκα στην «τύχη» ένεκα σεισμού (1981)  του Δημοτικού Σχολείου φωτογραφίες του οποίου υπάρχουν  στο « Vagia Memories».

Παρενέβην ως πολιτικός μηχανικός και επιπλέον γιατί την εποχή του γεγονότος  διαχειριζόμουν τις τύχες αυτού του τόπου

Στο άρθρο μου - όσοι το προσέξατε για  να περιορίσω την έκταση - ανέφερα ότι για  τον μετασεισμικό  πανικό  θα  γράψω  αργότερα.

Βλέποντας  στα συνεχιζόμενα σχόλιά σας μια αίσθηση μελαγχολίας, ένα «παθολογικό» πένθος, μια δυσκολία να αποχωριστείτε  το χαμένο σχολείο από όπου περάσατε και αγαπήσατε , τώρα θα ψηλαφίσω  όσο μπορώ το ζήτημα από πλευράς  ψυχολογίας .

Θέλω να πιστεύω ότι η αναστοχαστική  σας ευαισθησία που τρέφει αυτή την μελαγχολία μπορεί να είναι μια μορφή αντίστασης, μια δύναμη που βοηθάει να γνωρίσουμε και να παρέμβουμε  στο παρόν και στο μέλλον .  

Ο σεισμός είναι γεωλογικό φαινόμενο που εκδηλούμενο επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη ψυχολογία. Οφείλεται στην ίδια τη φύση του, αλλά συναρτάται με το χαρακτήρα των ανθρώπων και το κοινωνικοϊστορικό περιβάλλον όπου διαμορφώνεται.  

Είναι κάτι το απροσδιόριστο  , απρόβλεπτο, ξαφνικό, συγκλονιστικό. Είναι άλλωστε  γνωστό ότι το άγχος προκαλείται  μπροστά σε ένα κίνδυνο απειλητικό και καταλυτικό που δημιουργεί μια κατάσταση χωρίς δυνατότητα  λύσης ,διεξόδου , διαφυγής . Εδώ  ξεχωρίζει από τις άλλες βασικές συγκινήσεις δηλαδή  την αγωνία και το φόβο.

Διότι  στην αγωνία και το φόβο το αντικείμενό τους είναι γνωστό , καθορισμένο , συγκεκριμένο και μπορείς να οργανώσεις ένα σχέδιο αντιμετώπισης, να φτιάξεις ένα πρόγραμμα για να το αποφύγεις και να το προβλέψεις.

Στον σεισμό  όμως αυτό  είναι σχεδόν αδύνατο λόγω μεγέθους του κινδύνου και της φύσης του, αφού ο άνθρωπος ζεί προσαρμοσμένος  «πάνω» στη γη και νιώθει ασφάλεια «πατώντας στέρεα» επάνω της.

Αντιθέτως το ύψος ,η αιώρηση,  το πέταγμα με αεροπλάνο είναι δυνατό  να δημιουργήσουν από μόνα τους ένα αίσθημα ανασφάλειας  και άγχος σε πολλούς .

Όταν «η γη αρχίζει να κουνιέται» είναι για την ανθρώπινη συνείδηση κάτι  τρομακτικό ,μη εύκολα αφομοιώσιμο ,  γι΄αυτό ξαφνιάζει και προκαλεί  άγχος και πανικό , αφού  είναι κάτι «που πρέπει να ζήσεις» χωρίς και να μπορείς να το αποφύγεις ή να το αντιμετωπίσεις.

Ο σεισμός αφοπλίζει τη βούληση και την λογική αντίδραση , ενεργεί καταλυτικά  στον άνθρωπο  , πανικοβάλει και τρομοκρατεί , για αυτό του προσέδωσαν «μυστηριακό» χαρακτήρα .

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Εγκέλαδος στην μυθολογία φέρεται ως αρχηγός των Γιγάντων. Γιος του Τάρταρου και της Γης με πρωτεύοντα ρόλο στη Γιγαντομαχία κατά τη διάρκεια της οποίας έχασε τη ζωή του ,με πολλές τις παραλλαγές του μύθου .

Μια απ’ αυτές , ότι κατά τη Γιγαντομαχία ο Σιληνός ο ακόλουθος του θεού Διόνυσου σκότωσε  τον Εγκέλαδο. Άλλη ότι τον κατακεραύνωσε ο αντίπαλός του Δίας και μετά τον έθαψε  κάτω  από  την  Όσσα ή την Όθρη.
Ο επικρατέστερος μύθος αναφέρει ότι στη Γιγαντομαχία ο Εγκέλαδος ήταν αντίπαλος της θεάς Αθηνάς, η οποία τον εξουδετέρωσε ρίχνοντας πάνω του τη Σικελία.

Από τότε ο Εγκέλαδος προσπαθεί να ελευθερωθεί, προκαλώντας έτσι σεισμούς και εκρήξεις του ηφαιστείου της Αίτνας.
Ο Παυσανίας κατ' άλλη  εκδοχή, η θεά Αθηνά τον σκότωσε ρίχνοντας επάνω του το τέθριππο άρμα της.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να «αναδύονται» από τα βάθη της φύσης ανθρώπου  μηχανισμοί  άμυνας που είναι κατάλοιπα της ζωικής του προέλευσης και ξεπερασμένοι από την ίδια την ανθρωποποίηση του  με την εξέλιξη μέσα στη φύση και την κοινωνία (π.χ. τυφλή φυγή,πτώση και ακινητοποίηση)

Την ώρα του σεισμού δημιουργείται άμεσα η εντύπωση «ότι το σπίτι θα πέσει και θα τον πλακώσει» . Αυτή δημιουργεί παραλυτικό φόβο και πανικό , γιατί το να «θαφτείς ζωντανός» είναι κάτι που η συνείδηση είναι αδύνατον να βιώσει, χωρίς να επηρεαστεί  βαθιά και να αποδιοργανωθεί (π.χ. να τα «χάσει», να «σβήσει», να  «παραλύσει», να χάσει τον προσανατολισμό του κλπ).

Αυτό με τη σειρά του σχετίζεται - χωρίς να συνειδητοποιείται  άμεσα - με την ακινητοποίηση (κατά φαντασία) του ιδίου του σώματος χωρίς δυνατότητα διαφυγής , γεγονός που προκαλεί ένα είδος τρόμου, περίπου με τον τρόμο όλων των ζώων με μυοσκελετικό  σύστημα, αν εγκλωβιστούν  σε στενό αδιέξοδο χώρο.

Στις πόλεις και ειδικά τις μεγάλες όπου πάνω από 70% ο κόσμος κατοικεί σε πολυκατοικίες και πολυώροφες οικοδομές όλα αυτά εξογκώνονται στη συνείδηση και τη φαντασία του πληθυσμού επιπλέον από την απάνθρωπη οικοδομική συμφόρηση, τους στενούς δρόμους που απειλούν να σε πλακώσουν και χωρίς σεισμό και αισθάνεσαι  παγιδευμένος  σαν σε τούνελ ή γαλαρία.

Όλα τα παραπάνω είναι οι κύριες πηγές και αιτίες των ψυχολογικών αντιδράσεων του πληθυσμού που όμως είναι συνάρτηση και του χαρακτήρα του νεοέλληνα αλλά και των υλικοκοινωνικών συνθηκών της ζωής του

Βέβαια ο χαρακτήρας δεν είναι αμετάπλαστος και δοσμένος αμετάκλητα, αλλά είναι  το αποτέλεσμα των ιστορικοκοινωνικών συνθηκών ανάπτυξης και εξέλιξης του λαού μας

Έτσι η επώδυνη ιστορική του διαδρομή , οι ξένες επεμβάσεις , η σκληρή βιοπάλη, η ανασφάλεια της ζωής, άγχος της επιβίωσης παίζουν αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχολογίας

Και πιστεύουμε πως με τη βαθιά αλλαγή των όρων εργασίας  και της ζωής ο χαρακτήρας του λαού μας  θα βελτιωθεί.

Έτσι ορισμένα χαρακτηριστικά όπως ο εύκολος εντυπωσιασμός μια ροπή προς τον μυστικισμό, μια ετοιμότητα για υστεροειδείς αντιδράσεις και για πίστη στους  ψιθύρους συντελούν στην ποικιλία των ψυχολογικών αντιδράσεων απέναντι στους σεισμούς .

Όλα αυτά λοιπόν εξηγούν και προσδιορίζουν τη ψυχική κατάσταση και τις αντιδράσεις κατά την ώρα του σεισμού και μετά.

Στις σημερινές λοιπόν  συνθήκες ένας ισχυρός σεισμός μπορεί να προκαλέσει σε πολλά άτομα άγχος , πανικό ,τυφλή τάση άσκοπης φυγής, υστεροειδείς αντιδράσεις (από παράλυση της κινητικότητας, αφωνία, ακινητικές καταστάσεις, ασύντακτες κινήσεις , μέχρι και πτώση στο έδαφος κλπ ), κραυγές, απώλεια της συνείδησης ή και συγκινησιακό σοκ με συγχυτικά φαινόμενα.

Αλλά και μετά τον σεισμό εξακολουθεί να υπάρχει ο φόβος  να ξανασυμβεί οπότε πλέον οι κυριαρχεί το άγχος σε πολλά άτομα που τροφοδοτείται  όχι μόνο από την άγνοια και την αδυναμία αλλά - και αυτό είναι το σημαντικότερο - και από την ανυπαρξία μέσων αντιμετώπισης των συνεπειών του σεισμού από την πολιτεία

Όλες αυτές οι αρνητικές ψυχικές καταστάσεις να μπορούν να αντιμετωπιστούν αν :

 1^ον  Ο πληθυσμός έχει προετοιμαστεί κατάλληλα ψυχολογικά ώστε να γνωρίζει ότι είναι υποχρεωμένος «να ζήσει μαζί με τους σεισμούς» μια και η χώρα μας είναι ότι ήταν από πάντα σεισμογενής

2^ον  Αν το κράτος είχε φροντίσει να θεμελιώσει ένα αίσθημα ασφάλειας έχοντας θωρακίσει  τις πόλεις και τα κτίσματα κατά του κινδύνου των σεισμών

3^ον Αν ο  κόσμος  συνειδητοποιήσει οτι ο σεισμός παρ΄ όλη την τρομακτικότητα του είναι κάτι το περαστικό που κρατά λίγο αναστατώνει λιγότερο ή περισσότερο αλλά «φεύγει» για «ξανάρθει» ίσως μετά από χρόνια

* τ. Κοινοτάρχης Βαγίων-τ. Γεν. Γραμ. ΚΕΔΚΕ - τηλ /fax 2262022177- κιν 6997189448 Επαμεινώνδου 71 Θήβα -  theopapaio@gmail.com  -http://kadmos35.blogspot.gr/ https://www.facebook.com/theodore.papaioannou